In het menselijk lichaam zijn vele (chemische) stoffen aanwezig. Bij goede gezondheid zijn de bestanddelen in de juiste hoeveelheden en verhoudingen aanwezig. Bij ziekte is er van sommige stoffen te veel, of juist te weinig.
Zo kan het bloed van diabetes (suiker-)patiënten te veel suiker (glucose) bevatten. Bij bloedarmoede zijn er te weinig rode bloedcellen of bevatten de rode bloedcellen te weinig hemoglobine. Laboratoriumonderzoek maakt echter niet altijd duidelijk of iemand gezond is of ziek. Er zijn honderden verschillende onderzoeken mogelijk.
Bij de meeste ziekten geeft vaak slechts één of enkele van deze onderzoeken een afwijkend resultaat. Het is ook mogelijk dat een ziekte geen afwijkende onderzoeken te zien geeft. In de meeste gevallen is het de arts die - eventueel na overleg met de klinisch chemicus - beslist welke van de vele mogelijke onderzoeken nodig zijn. Het onderzoek moet de vragen van de arts beantwoorden. Daarom wordt alleen onderzocht waar de arts om vraagt. Het is ook mogelijk om zonder tussenkomst van een arts bloedonderzoek uit te laten voeren of thuis testen uit te laten voeren. Hierbij is het belangrijk om na te gaan welk onderzoek uitgevoerd moet worden voor welke diagnose en of de thuistest een kwalitatief goede test is. Onder “zelftesten” kunt u hier meer over lezen..
Algemeen klinisch chemisch onderzoek
Algemeen klinisch chemisch onderzoek omvat het meten van hoeveelheden aan componenten die in de verschillende lichaamsvloeistoffen aanwezig zijn. Het betreft onder meer de bepaling van natrium, glucose, eiwit, cholesterol en van verschillende enzymen in het bloed. De meeste analyses van deze groep kunnen dag en nacht op afroep verricht worden.
Hematologisch onderzoek
Dit betekent onderzoek van de verschillende soorten bloedcellen en omvat onder meer het tellen van het aantal bloedcellen, het bepalen van het vóórkomen van verschillende soorten cellen en het stadium van de ontwikkeling waarin zij verkeren. De resultaten van deze celtellingen kunnen belangrijke informatie geven over de productie van de rode en witte bloedlichaampjes en de bloedplaatjes en hun onderlinge verhouding. Dit is van belang voor de diagnostiek en het vervolg van e behandeling van bloedziekten, zoals leukemie, lymfeklieraandoeningen, verschillende vormen van bloedarmoede en de al dan niet gestoorde aanmaak van bloedplaatjes.
Bloedstollingonderzoek
Bij dit onderzoek gaat het om het opsporen van stoornissen in de bloedstolling. Dit kan zowel een tekort aan stolactiviteit zijn als een verhoogde stollingsneiging van het bloed. De meest bekende ziekte, waarbij een stolfactor ontbreekt is de bloederziekte ofwel hemofilie. Het kan echter ook zo zijn, dat bij patiënten de stolcapaciteit kunstmatig laag gehouden moet worden in verband met de kans op trombose. Dan is het noodzakelijk dat het bloed regelmatig gecontroleerd wordt door bijvoorbeeld de trombosedienst. In dit geval wordt bloed afgenomen en een stoltest uitgevoerd door het laboratorium of de patiënt zelf. Naar aanleiding van de uitkomst hiervan kunnen de mate van bloedverdunning en de dosering van de medicijnen vastgesteld worden.
Bloedtransfusie
Bij het verrichten van grote operaties, denk aan hart- en longchirurgie en de operaties van aneurysmata (abnormale verwijdingen van de bloedvaten) is bloedtransfusie nodig. Ook bij andere operaties en na een bevalling kan het voorkomen dat een patiënt een bloedtransfusie nodig heeft. Bij het pre-operatieve onderzoek worden testen uitgevoerd die noodzakelijk zijn om een probleemloze bloedtransfusie mogelijk te maken. Hiertoe behoren het bepalen van de bloedgroep en de rhesusfactor. Bovendien wordt het bloed onderzocht op de aanwezigheid van (ongewenste) antistoffen tegen rode bloedcellen met minder voorkomende bloedgroepen. Zonodig kan dan tijdig een bijpassende donor worden gezocht. De kruisproef is één van de laatste testen die uitgevoerd wordt bij patiënten die een transfusie nodig hebben; deze bestaat uit het matchen van de bloedgroep van de ontvanger met die van de donor. Een positieve kruisproef is een belemmering voor het toepassen van een bloedtransfusie. In dat geval zal vervolgonderzoek uitgevoerd worden om een passende donor voor de patiënt te selecteren.
Door al deze voorzorgen wordt het aantal ongewenste (en soms levensbedreigende) bijwerkingen van een bloedtransfusie tot een minimum beperkt.
Urineonderzoek
Het urineonderzoek is van oudsher een beproefd middel (zo komen we weer even terug bij Hippocrates!) om belangrijke gegevens over de nieren en de urinewegen te verkrijgen. Dit geldt in het bijzonder voor het onderzoek van het urinesediment. Maar urineonderzoek kan ook nuttige gegevens opleveren over stoornissen die niet gelokaliseerd zijn in de nieren en de urinewegen, zoals glucosurie (in de volksmond ‘suiker in de urine’) bij diabetes mellitus patiënten (suikerziekte).
Immunologisch onderzoek
Immunologie is de wetenschap die zich richt op de bestudering van het afweermechanisme. Tot het immunologisch onderzoek wordt onder meer gerekend de diagnostiek van allergieën en reuma en het bepalen van eiwitten en immuunglobulinen die betrokken zijn bij het afweersysteem. Het gaat om zowel onderzoek naar oorzaken van een verminderd afweersysteem als naar de oorzaken van een te actief afweersysteem. Voorbeelden van dit laatste zijn allergie en autoimmuunziekten. Bij deze laatste groep van ziekten is de afweer gericht tegen het lichaam zelf. Tijdens de ontwikkeling van de immunologie is gebleken dat zogenaamde 'monoclonale antilichamen' (specifieke snuffelmoleculen) uitstekende hulpmiddelen zijn bij tal van laboratoriumonderzoeken. Deze monoclonale antilichamen vormden de basis voor de immunochemie die nu algemeen in de klinische chemie toegepast wordt.
Endocrinologisch onderzoek
Het endocrinologisch onderzoek is het onderdeel van de klinische chemie dat zich bezighoudt met de hormonen. De ontwikkelingen in de immunochemische analysetechnieken hebben het mogelijk gemaakt de relatief kleine hoeveelheden aan hormonen snel en nauwkeurig te meten. Hierdoor kunnen verschillende ziektebeelden zoals bijvoorbeeld schildklierafwijkingen en vruchtbaarheidsproblemen beter worden gediagnosticeerd en er kan een juiste therapie worden ingesteld en vervolgd.
Speciële scheidingstechnieken
Eén van de scheidingstechnieken die in het klinisch chemisch laboratorium wordt gebruikt is HPLC. De letters HPLC staan voor High Performance Liquid Chromatography. Dit is een techniek gebaseerd op natuurkundige principes waarbij complex samengestelde stoffen “uiteengerafeld” kunnen worden in aparte componenten. Dit wordt toegepast bij onderzoek naar hormomen, maar ook om hemoglobinemoleculen van elkaar te onderscheiden, wat van belang is voor diabetes-patiënten in verband met de instelling van dieet en insulinemedicatie.
Beenmergonderzoek
Een klein gedeelte van de analyses betreft het onderzoek van beenmerg. Omdat in het beenmerg alle voorlopers van de bloedcellen aanwezig zijn, kan uit het beenmerg waardevolle informatie verkregen worden over stoornissen in de aanmaak van bloedcellen.
DNA diagnostiek
Eén van de nieuwste ontwikkelingen in de klinische chemie is de moleculaire diagnostiek. Nadat Watson en Crick in 1953 het DNA hadden ontdekt, is de kennis omtrent ziekten die hun oorsprong hebben in ‘DNA defecten’ met grote sprongen vooruit gegaan. Ziekten zoals sikkelcel anemie, hypercholesterolemie en leukemie kunnen het gevolg zijn van defecten in het DNA. Tot enkele jaren terug was het opsporen van zulke defecten een tijdrovende bezigheid. Door de opkomst van de zogenaamde polymerase ketting reactie PCR) is vandaag de dag het opsporen van defecten in het DNA veel eenvoudiger geworden.